Demans, bir diğer adıyla demantia, genellikle yaşlılıkta görülen ve beyin fonksiyonlarının bozulması sonucu ortaya çıkan bir hastalık durumunu ifade eder.
Demans Nedir?
Demans, hafıza kaybı, düşünme yetilerinin zayıflaması, problem çözme ve günlük yaşam aktivitelerinde zorlanma gibi belirtilerle kendini gösterir. Bu rahatsızlık, Alzheimer hastalığı gibi belirli bir nörolojik durumun sonucunda ortaya çıkabileceği gibi, çeşitli nedenlerle de gelişebilir.
Demans sadece yaşlılık süreciyle özdeşleştirilmemelidir. Farklı yaş gruplarında da görülebilir. Demans hastası insanların ailesi ve çevresindeki kişiler de bu hastalıktan oldukça etkilenebilir. Aile üyeleri, hastanın günlük bakımını üstlenmek zorunda kaldıkları için büyük bir duygusal ve fiziksel yorgunluk yaşayabilirler. Hastanın yaşadığı hafıza kaybı, ailesinin de stresli, üzgün olmasına yol açabilir. Demans hastalığı hem duygusal hem ekonomik zorluklar doğurabilir.
Demans Belirtileri Nelerdir?
Demans, beyin fonksiyonlarının bozulması sonucu ortaya çıkan bir durumdur ve genellikle hafıza kaybı, düşünme, davranış ve günlük aktiviteleri etkileyen belirtilerle kendini gösterir. Demansın belirtileri, bireyin durumuna ve demansın tipine göre değişiklik gösterebilir. Bu belirtiler zamanla yavaş yavaş ilerleyebilir ve hastanın günlük yaşamını önemli ölçüde etkileyebilir. Ancak genel olarak en yaygın belirtiler şunlardır:
- Özellikle yakın geçmişteki olayları hatırlamada zorluk
- Sık sık aynı soruları tekrar etme
- Tanıdık yerlerde kaybolma veya önemli tarihleri unutma
- Kelime bulmada güçlük çekme, yanlış kelimeler kullanma
- Sayısal becerilerin zayıflaması, örneğin para hesaplamada zorluk
- Giyinme, banyo yapma veya yemek yeme gibi temel günlük aktivitelerde yardıma ihtiyaç duyma
- Kişilik değişiklikleri, örneğin daha agresif, huzursuz veya şüpheci hale gelme
- Uygun olmayan davranışlarda bulunma veya tehlikeli kararlar alma
- Depresyon, anksiyete veya ani ruh hali değişiklikleri
- Sosyal aktivitelerden geri çekilme veya ilgi kaybı
- Çevredeki kişilerin yüzlerini tanıyamama, ilgili nesneleri eşleştirememe
Demans Nedenleri
Demansın en yaygın sebebi alzheimer hastalığıdır. Vasküler demans, Lewy cisimcikli demans, Frontotemporal demans, parkinson hastalığına bağlı demans, huntington hastalığı sonucu ortaya demans belirtileri çıkabilir. Demansa neden olan diğer nedenler arasında; enfeksiyonlar, bağışıklık bozuklukları, beyin tümörleri, alkol ve madde kullanımı, beslenme yetersizlikleri, metabolizma bozuklukları, başı bir yere çarpma veya bazı kimyasallara maruz kalma yer alabilir. Demansın nedenleri karmaşık olabilir ve birden fazla faktör bu duruma katkıda bulunabilir. Hastalığın bazı türlerinde genetik yatkınlık da önemli rol oynamaktadır.
Demans Türleri
Demansın farklı çeşitleri vardır ve bu çeşitlendirmeler demansın oluşum nedenine bağlı olarak türlere ayrılır.
- Alzheimer Hastalığı: Demans hastalığının %60’tan fazlasının nedeni alzheimer hastalığıdır. Beyinde beta-amiloid plakları ve tau protein düğümleri birikir, bu da beyin hücrelerinin ölmesine ve beynin bazı bölgelerinde küçülmelere yol açar. Erken başlangıçlı ve geç başlangıçlı olmak üzere ortaya çıktığı yaşa göre de çeşitlendirilebilir.
- Vasküler Demans: Demansın en önemli ikinci nedeni sayılabilir. Beyne kan akışının azalması sonucu meydana gelir. İnme, beyin kanaması veya beyindeki küçük damar hastalıkları nedeniyle ortaya çıkabilir.
- Lewy Cisimcikli Demans: Beyin hücrelerinde Lewy cisimcikleri adı verilen anormal protein birikimleri sonucu ortaya Lewy Cisimcikli Demans çıkabilir.
- Frontotemporal Demans (FTD): Beynin frontal ve temporal loblarındaki hücre kaybı nedeniyle de demans oluşabilir.
Demans Tanısı Nasıl Konur?
Demans Tanısı Nasıl Konur? Bunama olarak da bilinmekte olan bu durum genellikle yaşlı bireylerde oluşum göstermektedir. Kişinin hayat kalitesini düşürmek olan demansın neden ortaya çıktığı kesin bir şekilde bilinmeyebilmektedir. Ancak belli başlı bazı nedenler bulunmakta ve bazen birkaç nedenin bir araya gelmesi ile birlikte oluşum gösterebilmektedir. Bazı durumlarda da herhangi bir neden bulunmamasına rağmen ortaya çıkmaktadır. Bu durumun belli başlı belirtileri bulunmaktadır ve bu belirtilere dikkat edilmesi gerekmektedir.
Demansı belirlemekte olan özel bir test bulunmamaktadır. Hastanın öyküsü dinlenmekte ve hangi belirtileri yaşamakta olduğu tespit edilmektedir. Böylelikle de demans hastalığı bulunmaktaysa teşhis konulmakta ve tedavi süreci başlatılmaktadır. Genellikle geri döndürülebilmekte olan bir durum değildir. Bundan dolayı da erken dönemde tespit edilmesi çok fazla ilerlemesini engellemektedir.
Demans Evreleri Nelerdir?
Demans, ilerleyici bir hastalıktır ve zamanla kötüleşen bir seyir izler. Erken evredeki demansta hafif belirtiler görülür. Yakın geçmişteki olayları, isimleri ve randevuları unutma gibi hafıza kaybı ortaya çıkabilir. Karar vermede zorluk, ilgi kaybı, dil becerilerinde bozulma oluşabilir. Bu evredeki değişiklikler genellikle hafif düzeydedir ve hasta günlük yaşamını büyük ölçüde bağımsız olarak sürdürebilir.
Demansın orta evresinde; hafıza kaybı giderek artmakta, agresif davranışlar fazlalaşmaktadır. Kişisel bakım zorlaşır, uyku problemleri başlar, dışarıda kaybolma riski yüksektir. Bu evrede, hastalar günlük yaşam aktivitelerinde giderek daha fazla desteğe ihtiyaç duyar. İleri evre demansta ise oldukça ağır belirtiler görülür. Kişi yakınındaki aile üyelerini ve arkadaşlarını tanıyamaz hale gelebilir. Yemekleri yutmada bile güçlük çekebilir. Hasta tamamen başkalarının bakımına muhtaç hale gelir.
Demans Nasıl Tedavi Edilir?
Demansın kesin bir tedavisi yoktur. Ancak belirtileri iyileştirmek ve durumun ilerlemesini yavaşlatmak için belirli yöntemler uygulanabilir. Erken ve orta evrelerde ilaç tedavisi, beyindeki asetilkolin seviyelerini artırarak hafıza ve bilişsel işlevleri iyileştirmeye yardımcı olur. Antidepresan ilaçları depresyon, anksiyete veya uyku bozuklukları gibi davranışsal ve psikiyatrik belirtileri olan demans hastalarına yardımcı olabilir. Sağlıklı beslenme, düzenli fiziksel aktiviteler, bulmaca gibi zihinsel aktiviteler yararlı olabilir.
Bir psikiyatr aracılığı ile yapılabilecek terapi seansları etkili bir tedavi yöntemi olabilir. Bilişsel Uyaran Terapisi (CST), Gerçeklik Yönlendirme Terapisi, Hatırlama Terapisi uygulanabilir. Demansın erken teşhisi ve tedavisinin hastalığın ilerlemesini yavaşlatabileceği ve yaşam kalitesini artırabileceği bilinmektedir.
Ailelere Demansla Başa Çıkma Önerileri
Demans tanısı konan bir aile üyesine destek olmak, aileler için zorlu bir süreç olabilir. Ancak, aşağıdaki önerilerle demansla başa çıkma sürecini daha kolay hale getirebilirsiniz:
- Bilgi Edinme ve Farkındalık: Demans hakkında bilgi edinmek, ailelerin bu hastalığı anlamalarına ve belirtileriyle nasıl başa çıkacaklarını öğrenmelerine yardımcı olur. Demansla ilgili güvenilir kaynaklardan bilgi edinerek, hastalığı daha iyi anlayabilir ve beklentilerinizi yönetebilirsiniz.
- Destek Gruplarına Katılma: Demansla yaşayan kişilerin aileleri için destek grupları büyük bir fayda sağlar. Bu gruplar, benzer deneyimlere sahip insanlarla bir araya gelme ve duygusal destek alma imkanı sunar. Bu gruplar, ailelere deneyimlerini paylaşma ve bilgi alışverişinde bulunma fırsatı sunar.
- Günlük Rutin Oluşturma: Demanslı bireylerin günlük rutinleri, karışıklığı ve stresi azaltmaya yardımcı olabilir. Belli bir düzen ve yapı, günlük aktivitelerin daha kolay gerçekleştirilmesine yardımcı olabilir. Rutinler, demanslı bireylerin güvenlik hissini artırır ve daha iyi bir yaşam kalitesi sunar.
