Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu

Yetişkin dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB), dikkati toplamada güçlük, hiperaktivite ve dürtüsel davranış gibi kalıcı sorunların bir kombinasyonunu içeren bir zihinsel sağlık bozukluğudur. Yetişkindeki DEHB, dengesiz ilişkilere, kötü iş veya okul performansına, düşük benlik saygısına, madde kullanımına, eşlik eden başka ruhsal hastalıklara yol açabilir.  

Yetişkin DEHB olarak adlandırılsa da belirtiler erken çocuklukta başlar ve yetişkinliğe kadar devam eder. Bazı durumlarda, kişi yetişkin olana kadar DEHB tanınmaz veya teşhis edilmez. Yetişkin DEHB belirtileri, çocuklarda DEHB belirtileri kadar net olmayabilir. Yetişkinlerde hiperaktivite azalabilir, ancak dürtüsellik, huzursuzluk ve dikkati toplama güçlüğü ile devam edebilir. Yetişkin DEHB tedavisi, çocukluk DEHB tedavisine benzer. Yetişkin DEHB tedavisi, ilaçları, psikolojik danışmanlığı (psikoterapi) ve DEHB ile birlikte ortaya çıkan herhangi bir zihinsel sağlık durumunun tedavisini içerir.

Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği Belirtileri

DEHB’li bazı kişilerde yaşlandıkça daha az semptom görülür, ancak bazı yetişkinlerde günlük işleyişe müdahale eden majör semptomlar devam eder. Yetişkinlerde DEHB ‘nin temel özellikleri dikkati toplamada güçlük, dürtüsellik (fevrilik, ani kararlar alma gibi) ve huzursuzluk olabilir. Semptomlar hafif ila şiddetli arasında değişebilir.

DEHB’li birçok yetişkin, sahip olduklarının farkında değillerdir. Sadece gündelik işlerinde zorlandıklarının farkındalardır. DEHB’li yetişkinler, odaklanmayı, planlamayı ve öncelik vermede zorluklar yaşayabilir. Bu durumda kaçırılan son teslim tarihlerine, unutulmuş toplantılara, unutulmuş faturalara veya sosyal planlara yol açabilir. Dürtüleri kontrol edememe, kuyrukta beklerken sabırsızlıktan veya trafikte araba kullanma sırasındaki ruh hali değişimlerinde ve öfke patlamalarına kadar değişebilir.

Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği'nin Tipik Davtanışları

Hemen hemen herkesin hayatının bir noktasında DEHB’ye benzer bazı belirtileri vardır. Zorluklarınız yeniyse veya geçmişte yalnızca ara sıra meydana geldiyse, muhtemelen DEHB’niz yoktur. DEHB, yalnızca semptomlar hayatınızın birden fazla alanında devam eden sorunlara neden olacak kadar şiddetli olduğunda teşhis edilir. Bu kalıcı ve yıkıcı semptomların izi erken çocukluk dönemine kadar izlenebilir. Yetişkinlerde DEHB tanısı zor olabilir çünkü bazı DEHB belirtileri anksiyete veya duygudurum bozuklukları gibi diğer durumların neden olduğu belirtilere benzer. DEHB’li birçok yetişkinin de depresyon veya anksiyete gibi en az bir başka zihinsel sağlık durumu vardır.

Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğunda Ne Yapmalı?

Yukarıda listelenen belirtiler hayatınız boyunca süreklilik arz edecek düzeyde varsa ve hayatınız önünde engel teşkil ediyorsa yetişkin DEHB konusunda deneyimli bir uzmandan destek almanız gerekir. 

Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğunun Nedenleri

DEHB’nin kesin nedeni net olmamakla birlikte, araştırma çalışmaları devam etmektedir. 

DEHB gelişiminde rol oynayabilecek faktörler şunları içerir:

• Genetik. DEHB ailelerde olabilir ve araştırmalar genlerin rol oynayabileceğini göstermektedir.
• Çevre. Çocukken kurşuna maruz kalma gibi bazı çevresel faktörler de riski artırabilir.
• Geliştirme sırasındaki sorunlar. Gelişimin kilit anlarında merkezi sinir sistemi ile ilgili sorunlar rol oynayabilir.

Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu Riskleri

DEHB riski aşağıdaki durumlarda artabilir:

• DEHB veya başka bir akıl sağlığı bozukluğu olan ebeveyn veya kardeş gibi kan akrabalarınız var
• Anneniz hamilelik sırasında sigara, alkol veya uyuşturucu kullandıysa
• Çocukken, daha çok eski binalardaki boya ve borularda bulunan kurşun gibi çevresel toksinlere maruz kaldıysanız
• Erken doğum öykünüz varsa risk 

Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu Kompikasyonları

DEHB hayatı zorlaştırabilir. DEHB şunlarla bağlantılıdır:

• Kötü okul veya iş performansı
• İşsizlik
• Finansal problemler
• Adli sorunlar
• Alkol veya diğer madde kötüye kullanımı
• Sık araba kazaları veya diğer kazalar
• Kararsız ilişkiler
• Kötü fiziksel ve zihinsel sağlık
• Kötü öz imaj
• İntihar girişimleri

Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğuna Eşlik Eden Hastalıklar

Her ne kadar DEHB diğer psikolojik ya da gelişimsel problemlere sebep olmasa bile diğer ruhsal bozukluklarla sıklıkla birlikte meydana gelir. Bunlar şunları içerir:

• Duygudurum bozuklukları. DEHB’li birçok yetişkinde ayrıca depresyon, bipolar bozukluk veya başka bir duygudurum bozukluğu vardır. Duygudurum sorunları nedeniyle doğrudan olmasa bile DEHB, nedeniyle sorunlar ve sıkıntılar tekrarlanan bu modelde DEHB duygudurum bozukluklarını daha da kötüleştirebilir.
• Anksiyete bozuklukları. Anksiyete bozuklukları, DEHB olan yetişkinlerde oldukça sık görülür. Anksiyete bozuklukları endişe, sinirlilik ve diğer semptomlara neden olabilir. DEHB’nin neden olduğu zorluklar ve aksilikler kaygıyı daha da kötüleştirebilir.
• Diğer psikiyatrik bozukluklar. DEHB’li yetişkinler, kişilik bozuklukları, aralıklı patlayıcı bozukluk ve madde kullanım bozuklukları gibi diğer psikiyatrik bozukluklar açısından yüksek risk altındadır.
• Öğrenme özürleri. DEHB olan yetişkinler akademik testlerde yaşları, zekâları ve eğitimleri için beklenenden daha düşük puan alabilirler. Öğrenme güçlükleri, anlama ve iletişim ile ilgili sorunları içerebilir.

Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği Teşhisi

Yetişkinlerde DEHB belirtilerini ve semptomlarını tespit etmek zor olabilir. Bununla birlikte, temel semptomlar yaşamın erken dönemlerinde – 12 yaşından önce – başlar ve yetişkinliğe kadar devam ederek büyük sorunlar yaratır.

Tek bir test tanıyı doğrulayamaz. Teşhisi yapmak muhtemelen şunları içerecektir:

• Belirtilerinizin diğer olası nedenlerini ekarte etmeye yardımcı olmak için fizik muayene
• Mevcut tıbbi sorunlar, kişisel ve aile tıbbi geçmişi ve semptomlarınızın geçmişi hakkında size sorular sormak gibi bilgi toplama
• Belirtileriniz hakkında bilgi toplamaya ve değerlendirmeye yardımcı olmak için DEHB derecelendirme ölçekleri veya psikolojik testler kullanılması

Dikkat Eksikliği'ne Benzeyen Durumlar

Bazı tıbbi durumlar veya tedaviler benzer belirti ve bulgulara neden olabilir;

Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğuna İlaçlar

Herhangi bir ilacın yararları ve riskleri hakkında doktorunuzla konuşun.

Metilfenidat veya amfetamin içeren ürünler gibi uyarıcılar, tipik olarak DEHB için en sık reçete edilen ilaçlardır, ancak başka ilaçlar da verilebilir. Uyarıcıların, nörotransmiterler olarak adlandırılan beyin kimyasallarının seviyelerini artırdığı ve dengelediği görülüyor.

DEHB’yi tedavi etmek için kullanılan diğer ilaçlar, uyarıcı olmayan atomoksetin ve bupropion gibi bazı antidepresanları içerir. Atomoksetin ve antidepresanlar uyarıcılardan daha yavaş çalışır, ancak sağlık sorunları nedeniyle uyarıcı alamıyorsanız veya uyarıcılar ciddi yan etkilere neden oluyorsa bunlar iyi seçenekler olabilir.

Doğru ilaç ve doğru doz kişiden kişiye değişir, bu nedenle sizin için doğru olanı bulmak zaman alabilir. Doktorunuza herhangi bir yan etki hakkında bilgi verin.

Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu için Psikolojik Danışmanlık

Yetişkin DEHB için danışmanlık genellikle psikolojik danışmanlık (psikoterapi), bozukluk hakkında eğitim ve başarılı olmanıza yardımcı olacak öğrenme becerilerini içerir.

Psikoterapi size şu konularda yardımcı olabilir:

• Zaman yönetimi ve organizasyon becerilerinizi geliştirir
• Dürtüsel davranışınızı nasıl azaltacağınızı öğretir
• Daha iyi problem çözme becerileri geliştirir
• Geçmişteki akademik, iş veya sosyal başarısızlıklarla başa çıkma
• Benlik saygınızı geliştirme
• Aileniz, iş arkadaşlarınız ve arkadaşlarınızla ilişkilerinizi geliştirmenin yollarını öğretir
• Öfkenizi kontrol etmek için stratejiler geliştirir

DEHB için yaygın psikoterapi türleri şunları içerir:

• Bilişsel davranışçı terapi. Bu yapılandırılmış danışmanlık türü, davranışınızı yönetmek ve olumsuz düşünce kalıplarını olumlu olanlara dönüştürmek için belirli beceriler öğretir. Okul, iş veya ilişki sorunları gibi yaşam zorluklarıyla başa çıkmanıza ve depresyon veya madde kötüye kullanımı gibi diğer zihinsel sağlık durumlarını ele almanıza yardımcı olabilir.
• Evlilik danışmanlığı ve aile terapisi. Bu tür bir terapi, sevdiklerinizin DEHB olan biriyle yaşamanın stresiyle başa çıkmasına ve yardım etmek için neler yapabileceklerini öğrenmesine yardımcı olabilir. Bu tür danışmanlık, iletişim ve problem çözme becerilerini geliştirebilir.

Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğunda İlişkiler

DEHB’li birçok yetişkin gibiyseniz, tahmin edilemez olabilir ve randevuları unutabilir, son teslim tarihlerini kaçırabilir ve dürtüsel veya mantıksız kararlar verebilirsiniz. Bu davranışlar, en bağışlayıcı iş arkadaşının, arkadaşının veya partnerin sabrını zorlayabilir.

Bu konulara ve davranışınızı daha iyi izlemenin yollarına odaklanan terapi çok yardımcı olabilir. İletişimi geliştirmek ve çatışma çözme ve problem çözme becerilerini geliştirmek için gruplar da öyledir. Aile üyelerinin DEHB hakkında daha fazla şey öğrendiği çift terapisi ve grup ilişkilerinizi önemli ölçüde iyileştirebilir.

DEHB karmaşık bir hastalıktır ve her kişi eşsizdir. DEHB olan tüm yetişkinler için öneriler yapmak zordur. Ancak aşağıdaki önerilerden bazıları size yardımcı olabilir:

• Her gün yerine getirmeniz gereken görevlerin bir listesini yapın. Önemli ve acil görevlere öncelik verin. Çok fazla şey yapmaya çalışmadığınızdan emin olun.
• Görevleri daha küçük, daha yönetilebilir adımlara ayırın. Kontrol listelerini kullanmayı düşünün.
• Kendinize not yazmak için yapışkan notlar kullanın. Buzdolabına, banyo aynasına, arabaya veya hatırlatıcıları görebileceğiniz başka yerlere koyun.
• Randevuları ve son teslim tarihlerini takip etmek için bir randevu defteri veya elektronik takvim tutun.
• Fikirleri veya hatırlamanız gereken şeyleri not edebilmeniz için yanınızda bir defter veya elektronik cihaz taşıyın.
• Hem elektronik cihazlarınızda hem de kağıt belgelerde bilgileri dosyalamak ve düzenlemek için sistemler kurmak için zaman ayırın. Bu sistemleri tutarlı bir şekilde kullanma alışkanlığı edinin.
• Günden güne tutarlı bir rutini takip edin ve anahtarlarınız ve cüzdanınız gibi öğeleri aynı yerde tutun.
• Aile üyelerinden veya diğer sevdiklerinizden yardım isteyin.

Çocukluk döneminin önemli bir ruhsal hastalığı olan DEHB, yetişkinlikte de belirtiler azalarak devam eder. Bu bireyler ilişkilerinde, akademik, mesleki hayatlarında, kendilik değerlendirmelerinde çeşitli sorunlar yaşarlar. Sürecin en zorlu yanı ise şayet düzenli tedavi alınmazsa bu durumlar süreğen bir hal kazanır. DEHB tedavi edilebilir nörogelişimsel ruhsal hastalıktır.  İlaç tedavisine rağmen kalıntı belirtiler sürüyorsa, ilaçların yan etkisi ağır geliyorsa, ilaç kullanımına engel bir başka tıbbi rahatsızlık varlığı gibi durumlarda geriye tek psikoterapi veya ilaç tedavisine ek olarak psikoterapi tedavisinde kullanılabilir.

Kaynaklar

1. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/adult-adhd/symptoms-causes/syc-20350878 (Erişim tarihi: 13.09.2021)
2. Erişkinlerde Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tanı ve Tedavi Kılavuzu. TPD Yayınları (2018)

Panik bozukluğu, sebepsizce gelen, ani, panik veya korku nöbetleri geçirdiğiniz bir anksiyete bozukluğudur. Endişe ve panik duyguları herkesin yaşayabileceği normal duygulardır. Stresli ve tehlikeli durumlarda doğal tepkilerdir. Ancak panik bozukluğu olan bir kişi herhangi bir zamanda, genellikle belirgin bir sebep olmaksızın endişe, stres ve panik duygularına sahiptir.